1938'den Bugüne USD, Sterlin ve Türk Lirası Karşılaştırması: 85 Yıllık Ekonomik Seyrin Analizi

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün vefat ettiği yıl olan 1938, aynı zamanda küresel ekonomik düzenin değişmeye başladığı bir döneme denk gelir. Bu tarihten itibaren Türk Lirası (TL), Amerikan Doları (USD) ve İngiliz Sterlini (GBP) gibi güçlü para birimleri karşısında birçok ekonomik evrim geçirmiştir. İşte bu üç para biriminin 1938’den günümüze kadar gelen serüveninin kısa ama etkili bir özeti:

---

1. 1938’de Durum Nasıldı?

• 1 Amerikan Doları ≈ 1,26 TL
• 1 İngiliz Sterlini ≈ 6,35 TL
• Türkiye'nin ekonomi politikası büyük ölçüde korumacı ve devletçiydi. Döviz işlemleri sınırlıydı.
• TL, dönemin küresel para birimleri karşısında görece daha güçlüydü.

---

2. Bretton Woods ve 1940–1970 Dönemi

• 1944’te kurulan Bretton Woods sistemiyle dolar altına sabitlendi, diğer para birimleri dolara.
• TL sabit kur rejimine geçti. Ancak bu dönem boyunca enflasyonla mücadele zayıftı.
• 1960’lara gelindiğinde:
  • 1 USD ≈ 9 TL
  • 1 GBP ≈ 25 TL

---

3. 1970–1980: Kriz, Devalüasyon ve Petrol Şokları

• TL ilk büyük darbesini 1970’te yaşadı: %66 oranında devalüe edildi.
• Petrol krizi ve ithalata bağımlı ekonomi TL’nin hızlı değer kaybına yol açtı.
• 1980 Devalüasyonu:
  • 1 USD ≈ 90 TL
  • 1 GBP ≈ 200 TL

---

4. 1980–2001: Serbest Piyasa, Enflasyon ve Kur Şoku

• 1980'lerden sonra Türkiye serbest piyasaya geçti, ancak yüksek enflasyon TL’yi aşındırdı.
• 1994 ve 2001 yıllarında iki büyük ekonomik kriz yaşandı.
• 2001 Krizi sonrası:
  • 1 USD ≈ 1.600.000 TL
  • 1 GBP ≈ 2.300.000 TL
• TL, dünyada en hızlı değer kaybeden para birimlerinden biri haline geldi.

---

5. 2005: Paradan 6 Sıfır Atıldı – Yeni Türk Lirası Dönemi

• 1 Ocak 2005’te 1.000.000 TL = 1 YTL olarak yeniden düzenlendi.
• YTL başta güçlü görünse de zamanla yeniden değer kaybı yaşandı.
• 2010’da:
  • 1 USD ≈ 1,5 TL
  • 1 GBP ≈ 2,4 TL

---

6. 2018–2024: Kur Şokları ve Enflasyon Dalgaları

• 2018’de yaşanan kur atağı, TL’nin dramatik şekilde değer kaybetmesine neden oldu.
• 2021 ve 2023 arasında yüksek enflasyon, politika faiz değişiklikleri ve seçim etkisiyle döviz kuru hızla yükseldi.
• 2024 yılı sonunda:
  • 1 USD ≈ 30 TL
  • 1 GBP ≈ 38 TL

---

7. Karşılaştırmalı Grafiksel Özet (1938–2024)

---

---

8. Öne Çıkan Farklar ve Nedenler

• TL’nin değer kaybı, iç ekonomik politikalar, dış borç, yüksek enflasyon ve siyasi istikrarsızlık gibi faktörlere dayanır.
• USD, global ticarette rezerv para olması nedeniyle istikrarını korumuştur.
• Sterlin, İngiltere'nin merkez bankası bağımsızlığı ve düşük enflasyon politikalarıyla güçlü kalmıştır.
• TL, özellikle 1980 sonrası dönemlerde spekülatif saldırılara ve kontrolsüz iç harcamalara karşı savunmasız kalmıştır.

---

Sonuç

1938’den bugüne USD ve Sterlin gibi güçlü para birimleri karşısında TL'nin sürekli değer kaybetmesi, ekonomik yapının zayıflıkları, istikrarsız para politikaları ve dışa bağımlılıkla doğrudan ilgilidir. TL'nin değerini koruyabilmesi için yapısal reformlar, üretim odaklı ekonomi ve sürdürülebilir mali disiplin şarttır.